रुढी आणि परंपरा

असंख्य रुढी आणि परंपरा असलेला आपला हिंदू धर्म. लहान पणापसून आपल्यावर कळत नकळत त्या रुढी आणि परंपरां चे संस्कार होत असतात. काही परंपरेचें मला जितके कौतुक वाटते तितकेच अप्रुप पण वाटते.

अहनाच्या महिन्यांच्या वाढदिवसांना आई तिला ओवाळते व तिच्या डोक्यावर कापुस व दुर्वा ठेवत म्हणते, "कापुसा सारखी तू म्हातारी हो व दुर्वांसारखा तुझा वंश वाढुदे". आपल्या धर्मात जेवढा सखोल व सुक्ष्म विचार केला आहे, तसा विचार अजून कोणत्याही धर्मात केलेला नाही. कापुस कितीही झुना झाला तरी तो खराब होत नाही किंवा तो म्हातारा होत नाही. कितीही झुना झाला तरी कापसाचा उपयोग होतो, तो कधीही टाकाऊ व निरुपयोगी होत नाही, तशीच तू सुद्दा कापसा सारखी म्हातारी हो आणि तुझा जगाला कायम फायदा होऊदे. तातप~य तू सुद्दा चिरतरूण रहा. एका दुर्वा पसून अनेक दुर्वांचा जन्म होतो, तसाच तुझा वंश सतत वाढुदे. किती छान कल्पना आहे नाही. आणि त्यामागे किती अभ्यास आहे.

एक काळी टिट आपल वाईट नजरेपासून सौरक्षण करत असते. काही लोक ह्याचा अतिरेक करतात तो भाग वेगळा. ते लोक बाळाला एवढी टिट लावतात की ते बाळ अगदी कुरूप दिसायला लागत. मग त्याला नजर लागेलच कशी? मी काही वर्षापूर्वी ह्या टिट लावण्याच्या पद्दतिला हसत असे. त्याला मुर्खिपणा म्हणत असे. पण मावशी झाल्यापसून मी बदलले आहे. आपल्या गोंडुस बाळाला कुणाकुणाची नजर लागू नये असे वाटत असते. मी अहनाला आता टिटि लावल्याखेरीज कोठेही घेऊन जात नाही. आणि का कुणास ठाऊक, अहना सुद्दा टिट लावली असली की शांत असते व कधी टिट लावावयास विसरलो की ती हमखास घारी येऊन रडा रड करते. मग आई तिची द्रुष्ट काढते.

"द्रुष्ट - मिष्ट पापी चांडाळाची, भुता-केतांची, आल्या-गेल्याची, घरातल्या माणसाची - दारातल्या माणसांची -

बाहेरच्या माणसाची, पशु - पक्ष्यांची, झाडा - झुडप्यांची, किड्या - मुंग्यांची, द्रुश्य- अद्रुश्य शक्तिंची द्रुष्ट, जशी श्री कृष्णाची निघाली तशी आमच्या अहनाची निघुन जाउदे. ह्यात आपण आपल्या आजुबाजूला असलेल्या सगळ्या जीव-निर्जीव वस्तुंपासून आपल्या बाळाचे संरक्षण करत असतो. किती सुंदर कल्पना आहे नाही!

द्रुष्ट वाईटच असते अस नाही. खूप मनापसून, प्रेमाने केलेल्या तारीफेमुळे सुद्दा द्रुष्ट लागते. अता modern thinking प्रमाणे विचार केला तर आपण म्हणतो की आपण नेहमी positive vibes spread करावे. अता मला सांगा positive thinking किंवा positive vibes मिळाल्यामुळे आपल्या aura मधे बदल होतो व आपल्याला एक वेगळी प्रकारची energy मिळते हे आपण मानतो. मग आता त्या द्रुष्टीने द्रुष्ट काढण्याच्या पद्दतिकडे पहा. आपण directly, indirectly positive energy spread करत असतो. आपण एकाप्रकारे त्या बाळाल protection कवच घालत असतो. त्याच्या aura ला सगळ्यापासून रक्षण करत असतो, अस नाही का वातट.

आपल्या हिंदू संस्क्रुतित आपण लक्षीची जशी पूजा करतो तशी आपण झाडुची पण लक्षी समजून पुजा करतो. त्या मागचा हेतु हा की, लक्षी घरात आली की संम्रुद्धी जशी येते, तसच झाडू आपल्या घराची सफाई करुन घरा स्वच्छता ठेवते. म्हणुन आपण तीची लक्षी समजून पूजा करतो. शेवटी घर स्वच्छ असल्याखेरीज लक्षी त्या घरात नांदेलच कशी. लक्षीला पण प्रसन्न वातावरण आवडत अस माझी आई मला नेहमी सांगत असते. त्यामुळे घराची स्वच्छता करून घर निरोगी ठेवणा~या झाडूला सुद्दा आपल्या धर्मात स्थान आहे.

हिंदू, गो मातेची आई समजून पूजा करतात. जगात सगळ्यांना त्याच अप्रुप वाटत. मला एकदा एका जपानी माणसाने हसतच विचारले, "तुम्ही गाईला देव / आई का मानता?" आता त्याला पटेल अस आणि आपल्या हिंदू धर्माचे महत्व समजावून देणारे उत्तर देणे आवश्यक होते. मी त्याला म्हणाले, "लहान असताना आपण आईचे दुध पितो. तसेच मग मोठ झाल्यावर आईच्या दुधाला पर्याय म्हणुन आपण गाईच दुध पितो, म्हणुन आम्ही गाईला आई समजून तिची पूजा करतो." त्याला पण हे उत्तर पटल पण मग त्याचा पुढचा प्रश्न, "गाय म्हातारी झाली की ती दुध देत नाही. मग तिचा फारसा उपयोग पण होत नाही. मग गाय म्हातारी झाली की तिला तुम्ही मारुन खात का नाहीत"? बापरे, काय हा क्रुर विचार. मग मी त्याला विचारल, "तू आजून तुझ्या आईचे दुध पितोस का?" त्याला काही समजले नाही पण मग हसुन म्हणाला, "छे! आता मोठा झ्याल्यावर आईच दुध कोण पित का?" मग मी त्याला विचारल, "मग तरी तू तुझ्या आईला मारून खाल्ल नाहीस आहेस न? तसच आम्ही गाईला आई मानतो. मग तिने आपल्याला दुध देणे बंद केले तरी आम्ही तिला कस बर मारू. ती आई आहे आणि त्यामुळे कायम पुजनियच असेल". तो जपानी चपापलाच पण त्याला खरच आपल्या संस्क्रुतिची कमाल वाटली. तस त्याची पण चुक नाही. जपान हा कृषी प्रधान देश नाही. काही पिकत नसल्यामुळे सगळ्या प्राण्यांना देवाने आपल अन्न म्हणुनच ह्या प्रुथ्वी वर पाठवल आहे अशी समजूत तेथे आहे. आणि म्हणुन भारतात खूप लोक शाकाहारी आहेत व प्राण्यांची पुजा करतात ते त्यांच्या पचनीच पडत नाही.

दर दस~याला आम्ही निसर्ग प्रेमी मुंब्राला जातो आणि तिथे डोंगराची पुजा करतो. पाऊस असल्यामुळे आमच 'rock climbing' काही महीने बंद असत. मग आम्ही दस~याला त्या डोंगराची पुजा करतो व त्याला सांगतो की आता आम्ही तुझ्यावर परत चढाई करु, तर तू आमची काळजी घे! किती छान वाटत म्हणुन सांगू! आपण सकाळी ’कराग्रे वसते लक्षी करमद्दे सरस्वती, करमुले तू गोविंदम, प्रभाते कर दर्शनं॥ समुन्द्र वसते देवी पर्व स्तन मंडिते! विष्णु पत्नी नमस्तुभ्यं पद स्पर्श क्षमस्व में॥" अस म्हणुन आपण पायाचा स्पर्श केल्याबद्दल / पाय लावल्या बद्दल आपल्या प्रुथ्वी मातेची माफी मागतो. तसच आम्ही डोंगराची पुजा करून त्याची आधी माफी मागतो आणि मग पुढच्या चढाई साठी त्याचे आशिर्वाद पण घेतो.

काही लोक ह्याला निव्वळ अंधश्रद्दा म्हणतील. पण विचार करता, ह्या सगळ्या छोट्या छोट्या गोष्टींचे आपल्या आयुष्यातील महत्व आपल्याला ह्यातून समजते व त्यासाठी आपण त्याची कृतज्ञता व्यक्त करतो. अश्या आणि अश्या प्रकारच्या आनेक छोट्या छोट्या गोष्टी आपल्या रुढी आणि परंपरा मधे असल्याचा मला अभिमान आहे!

"गु" ह्या शब्दाचा जपानी अर्थ - 具を入れてください。(गु ओ इरेते कुदासाई).

माझा एक जपानी मित्र भरत फिरायला आला असताना त्याने "सुशी" हा जपानचा प्रसिद्द पदार्थ भारतात मिळतो का ह्याची चैकशी माझ्या जवळ केली. मी त्याला मराठी भाषेत शी आणि सु [शू] चा अर्थ सांगितला. पुन्हा
तो पदार्थ खाताना त्याला सु - शी चा अस्सल मराठी अर्थ अठवला नाही तरच नवल.


मागील blog मधे मी "अहो!" ह्या शब्दाचा जपानी अर्थ "अहो ऎकलत का?" ह्या blog मधे सांगीतला होता. असच आता "गु"ह्या शब्दाचा जपानी अर्थ.

एकदा मी आणि माझ्या मैत्रिणी जपानी भाषेचा आभ्यास करत होतो. Japanese CD लाऊन आमचा आभ्यास चालू होता. Exam साठीची तयारी. CD ऎकायची आणि उत्तर शोधायचे. एकदा असच आम्ही "Japanese Cooking ची CD" ऎकत होतो. त्यात एक जपानी माणूस एक Japanese dish बनवत होता. मग त्यात त्या माणसाने कोणते पदार्थ घातले, किव्हा त्याला ती dish बनवायला किती वेळ लागला असे प्रश्र्न असयचे. त्यामुळे आम्ही सगळ्या जणी कान लाऊन ऎकत होतो.

Dish ची recipe आणि क्रुती सांगता सांगता तो माणूस मधेच म्हणाला, "具を入れてください。" [गु ओ इरेते कुदसाई]. आम्ही सगळ्या जणींनी एकमेकींकडे बघीतल. मी चुकीच तर काही ऎकल नव्हत ना! अशा अर्थी हा कटाक्ष होता. पण सगळ्याच जणिंनी काहीतरी हस्यास्पद ऎकले होते. आम्ही परत ती CD थोडीशी rewind करुन पुन्हा एकदा ऎकली. पण ह्या वेळीसुद्दा सगळ्या जणींना गु ओ इरेते कुदसाई असच ऎकायला आले आणि मग हस्याचा एकच स्पोट झाला. अख्खी Japanese Dictionary मधे cooking शी संदर्भ असलेला गु चा अर्थ सापडला नाही. 具 किव्हा गु ह्या शव्दाचा खरा Japanese अर्थ म्हणजे tool. पण मग cooking मधे तसा संदर्भ लागत नव्हता. मग खूप शोधल्यानंतर गु ह्या शब्दाचा अजून एक अर्थ सापडला. गु म्हणजे "Ingredients" अश्या अर्थी सुद्दा गु वापरला जातो.

"具を入れてください。" [गु ओ इरेते कुदसाई] म्हणजे "अता त्यात ’गु’ भरा". म्हणजेच आता त्यात तयार केलेले सारण भरा. आम्ही सगळ्या जणी पोड धरून हसायला लागलो. त्यात भर म्हणजे मी पटकन बोलून गेले, "ही Japanese लोक काहीपण खातात. आपण गु बाहेर टाकतो आणि ती ते सारण म्हणून आत टाकतात. शी sss!"

अश्या अनेक गमती-जमती नवीन भाषा शिकताना घडतच असतात. ह्या blog मधे ऎवढच.

न नरे नकारातला आणि न नरे नन्ना च्या पाढ्यातला

काही दिवसांपूर्वी माझ्या काही जवळच्या मैत्रिणींना मी फोन केले. आम्ही माझ्या मुंबईच्या घरी night stay करून मजा टाकण्याचा plan ठरवत होतो. अपेक्षे प्रमाणे सगळ्याजणींनी लगेच ह्या plan ला होकार दिला आणि भेटल्यावर काय काय करायच ह्याच planning आम्ही करायला लागलो. मैत्रिणी म्हटल की त्यात अनेक स्वभावाचे, अनेक रंगांचे, विविध आवडी निवडी असलेले असे सगळे आलेच. मग त्यातच असते "खो" घालणारी

एक मैत्रिण.

आमच्या एका मैत्रिणीचेही असेच काहीसे आहे. ’न नरे नकार’ आणि ’न नरे नन्ना चा पाढा’ ह्या कोष्टकाचे रोजच्या रोज पारायण करणा~या तिने अपेक्षे प्रमाणे खो घातलाच. काही लोकांना शिव्या देऊन वाक्याची सुरवात करायची सवय असते. ’ब’, ’भ’ वाक्याच्या सुरवातीला आल्याशिवाय त्यांना मुळी काही बोलताच येत नाही. त्याच प्रमाणे माझ्या ह्या मैत्रिणीला ’न नरे नकारातला’ हे कोष्टक न वापरता मुळी बोलताच येत नाही. "नाही ग", "नको ग", "माला नही ग जमणार", "अत्ता नको ग", वगैरे वगैरे. कायम असे नकाराचे ढिंडोरे बडवत असल्या मुळे खूपदा आपल्याला न जाणवणा~या वा न त्रास देणा~या दु:खांचे ती स्मरण करून देते. ती स्वभावाने खूप चांगली आहे ह्यात वाद नाही. पण माणसाने नुसत चांगल व सरळ आसून उपयोगाचे नसते. Positive energy spread करणारे positive vibes असणे जास्त आवश्यक आहे. आपल्या आनंदात सहबागी होणारी व दु:खात आपली मदत करणारी मैत्रिण पाहिजे. दु:खात सात्वन करणारी अथवा सुखाच्या क्षणी आपल्या दु:खाची आठवण करून देणारी मैत्रिण काय उपयोग. मग हळूहळू आपण तिच्या पसून दुरावतो.

कुठेतरी ह्या नकाराची सुरवात अगदी लहान पणापसून म्हणजे अगदी आपल्या कानावर पहीले शब्द पडायला

लागल्या पसून होते असे मला वाटते. माझी भाची अहना जेव्हा आमच्या आयुष्यात आली तेव्हा पसून हे मला

प्रखरतेने जाणवायला लागले आहे. सध्या ती ७ महिन्याची झाली असून अतीशय मस्तिखोर झाली आहे. तोंडात दोन्ही हात कोंबून तिला असीम आनंद मिळतो. मग कुणितरी तिला चांगल्या सवई लागाव्यात म्हणून," अहना

तोंडात हात नाही घालायाचा, शी!" केव्हा ती रडायला लागली की, "रडायच नाहीअस, वेड्या मुली सारख" अस

म्हटल जातच. "नाही" हा शब्द आपण इतक्यांदा म्हणत असतो की मला वाटत की लहान मुल म्हणूनच शिकतात नाही म्हणायला. एकदा माझ्या वाचनात आले होते की "भरतात माणस कुठल्याही वाक्याची सुरवात आधी "नाही" म्हणजेच "NO" ह्या शब्दाने करतात.

उदा.:

१ माणुस: दादरला जायला train सोईसकर आहे का bus

२ माणुस: नाही! मला वाटत तुम्ही train नी जा. Bus नाही म्हटल तरी खूप फिरून जाते.

(प्रतेकाने स्वत: स्वत:च judgement घायला हारकत नाही. घरी, office मधे जरा स्वत:च्या बोलण्याकडे लक्ष द्या. आपण कीती वेळेला नाही म्हणतो ते पाहून आपल्यालाच आश्चर्याचा धक्का बसेल)

Japanese person: I think most of the Indians always start the sentence with No.

Indian person: No! I don't think so its true. (we ourself use 'No' so frequently that we do not even realize that we have just said it)

"नाही म्हटल तरी" हे कोष्टक तर आपण हे किती सरास वापरतो. त्यात थोडासा का होईना नकार, नकारत्मक विचार आलाच की. "नाही म्हटल जरा कठिण trek ला जाऊन बघाव". "नाही म्हटल तरी ती हुशार आहे!" अस आपण सहज बोलतो. अस म्हणण्या पेक्षा "मी कठिण trek ला जाते/ जाणार आहे", "ती मुलगी खरच हुशार आहे" अस सरळ साध बोला न! (सरळ साध आपण का नाही बोलत).

We Indians are famous to say 'Yes' just like 'No'. खरच विचार करा. आपण खरच ’हो’ म्हणताना डोक्यानी ’नाही’च म्हणत असतो. "Always think positive" or "How to think positive" "सकारात्मक विचार केल्याचे फायदे" अशी पुस्तक आपण मोठेपणी वाचतो. पण त्याचा उपयोग आपण आपल्या नंतरच्या पिढी परियंत कसा पोहोचवतो त्याचा पण विचार नको का करायला. लहान लहान गोष्टीतून जर का आपल्याला हे सकारत्मक विचात मुलांवर कोरता आले तर मोठेपणी त्यांना "Personality development" "How to pass positive vibes" "How to think positive" असल्या courses ला जाण्याची गरजच उरणार नाही.

माणसाने नेहमी सकारात्मक विचार करावा अस आपण सारख म्हणतो. मग लहान मुलांना वाढवताना हा सकारत्मक विचार आपण बोलण्यात आणला तर? अहनाच्या बाबतीत आता आम्ही कटाक्ष घातला आहे. अहना तोंडात बोट नाही घालायच अस म्हणण्या पेक्षा आम्ही "अहनाने आता तोंडातून बोट काढल आहे" अस म्हणतो. कुठेतरी नकळत आपण आपल्या मुलांवर नकार अथवा नकारात्मक गोष्टी बिंबवत असतो. हो ना!

अहो! ऎकलत का?

अहो! ऎकलत का?

पूर्वीचा काळी हिंदू बायका आपल्या नव~याच नाव घेत नसत. त्यातूनच मग "नाव घेण्याचा" प्रकार सुरू झाला. त्या निमित्ताने त्या सणासूदीला आपल्या नव~याच चार-चैघांसमोर नाव घेत असत. एरवी त्या नव~याच्या नावाच नामकरण करत असत. "आमचे हे, अहो, धनी, चिंटुचे/मिनेचे बाबा" वगैरे वगैरे.. अहो ऎकलत का? ह्या नावाची एक serial पण जाम गाजली. धमाल comedy. पण .........


अहो ह्या शब्दाचा जपानी भाषेत अर्थ होतो,"Dumb person or Nuts". मराठी आणि जपानी भाषा किली मिळती जूळती आहे नाही? म्हणजे मराठी शब्द, त्याचा उपयोग आणि जपानी अर्थ. आजकाल आपण सरदार हा शब्दाचा जसा उपयोज करतो ना तसच काहीस तर झाल नही न ह्या जपानी भाषेमधे. तस बघता अशोक राजाच्या मुलीने आपली खूप संस्क्रुति जपानला नेली आहे. तिनेच तर नेला नाही हा शब्द?


आजकाल आपण," क्या सरदार हे रे तू!" अथवा "काय सरदार आहे!" अस बिंधास बोलतो. तसच जपानी लोक「あほちゃうか - आहोच्याका?」म्हणजे - कसला मंद आहेस! अश्या अर्थी वापरतात. सरदार लोकांच्या हर्कती बघून आपण हा शब्द काढला तसाच त्या जपानी लोकांनी काढाला असावा...


आजकालच्या मुली नव~याला नावनेच हाक मारतात. पण कधीतरी त्याला आदरार्थी हाक मारायला काय हरकत आहे, नाही? त्याचही समाधान आणि तुमच ही! :-) :-)